Nguồn :http://chinhdanhhoavietnam.com/a1821/vi-sao-ca-chet-hang-loat-doc-duyen-hai-mien-trung-#.VyVpg20SqNo.facebook
Nguyễn Minh Quang, P.E.
30 tháng 4 năm 2016
30 tháng 4 năm 2016
SƠ LƯỢC VỀ TÁC GIẢ
Tác giả là Kỹ sư Công chánh Chuyên
nghiệp (Professional Civil Engineer) của Tiểu bang California. Tốt nghiệp
Kỹ sư Công chánh tại Trung tâm Quốc gia Kỹ thuật Phú Thọ, Sài Gòn năm 1972;
Trưởng ty Kế hoạch của Ủy ban Quốc gia Thủy lợi thuộc Bộ Công chánh và Giao
thông đến tháng 4 năm 1975. Tốt nghiệp Cao học Thủy lợi tại Đại học
Nebraska, Hoa Kỳ năm 1985; Chuyên viên Thủy học (Hydrologist) của Sở Quản trị
Thủy lợi, Broward County, Florida đến năm 1989. Từ năm 1990 đến 2015, Kỹ
sư Giám sát trưởng (Senior Supervising Engineer) của Stetson Engineers Inc.,
một công ty cố vấn về thủy lợi và ô nhiễm nguồn nước, thành lập năm 1957 ở Los
Angeles.
PHẦN TÓM TẮT
Từ hai tuần nay, hiện tượng cá chết
hàng loạt dọc duyên hải miền Trung được báo chí trong nước đặc biệt chú
ý. Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, cá chết bất thường là do
nước biển bị ô nhiễm, có yếu tố gây độc, ở khu công nghiệp Vũng Áng (Hà Tĩnh)
rồi bị dòng hải lưu đẩy về phía nam lan vào tận Thừa Thiên-Huế và các tỉnh phía
Nam. Còn Bộ Tài nguyên và
Môi trường thì kết luận rằng: chưa có bằng chứng về sự liên hệ giữa Formosa với
hiện tượng cá chết, và hai yếu tố chính được xác định có liên quan đến vụ cá
chết hàng loạt bao gồm độc tố hóa học do con người thải ra từ đất liền và thủy
triều đỏ tức tảo nở hoa.
Ngay sau khi hiện tượng cá chết hàng
loạt được phổ biến, các cơ quan chuyên môn ở trong nước và các chuyên viên Việt
Nam ở nước ngoài đã đưa ra những nhận xét sơ khởi để giải thích hiện tượng cá
chết, chẳng hạn sự phân hủy của nước thải từ bờ và từ Khu công nghệ Vũng Áng,
chất cyanide hay chất thải từ giàn khoan của Trung Quốc, độc tố hóa học do con
người thải ra từ đất liền và thủy triều đỏ tức tảo nở hoa, và nhiễm độc kim
loại nặng. Nhưng những nhận xét nầy, kể cả kết luận của Bộ Tài nguyên và
Môi trường, thì rất mơ hồ hoặc không có dữ kiện minh chứng.
Có những bằng chứng vững chắc và
đáng tin cậy để kết luận rằng hiện tượng cá chết hàng loạt dọc duyên hải miền
Trung là do chất ammonia ở trong nước thải do nhà máy Formosa xả ra biển qua
đường ống ngầm được ngư dân phát hiện và ghi hình ảnh. Ammonium, được
phát hiện ở nồng độ vượt tiêu chuẩn cho phép ở Lăng Cô (khoảng 0,4 mg/L), phù
hợp với dòng hải lưu và với nồng độ ammonia có thể có trong nước thải từ tiến
trình luyện than coke của nhà máy luyện thép Formosa (có thể lên đến 668
mg/L). Cá rất nhạy cảm với ammonia; cá nước ngọt có thể chết ở nồng độ
0,2-0,5 mg/L và cá nước mặn có thể chết ở nồng độ thấp hơn. Trong quá
khứ, ammonia đã giết khoảng 110 tấn cá trong sông Fuhe ở Hubei, Trung Hoa vào
năm 2013 và khoảng 1.000 tấn cá trong nhánh phía tây của sông Nile ở Rosetta,
Egypt vào năm 2015.
Ngày 25 tháng 4, Thủ tướng Nguyễn
Xuân Phúc đã chỉ đạo các bộ ngành khẩn trương làm rõ nguyên nhân gây hiện tượng
hải sản chết bất thường tại các địa phương, nhưng hành động nầy dường như đã
quá trễ. Công việc quan trọng và cần thiết nhất hiện nay là ngưng hoàn
toàn việc xả thải từ Khu kinh tế Vũng Áng và theo dõi phẩm chất của nước biển ở
những độ sâu thích hợp trong những vùng bị ảnh hưởng trước đây và thông báo
rộng rãi đến người dân cho đến khi trở lại bình thường như trước.
Việc tiếp theo là làm thế nào để
“thảm họa” nầy sẽ không còn tái diễn trong tương lai, bắt đầu từ Formosa. Trước hết, cần phải duyệt xét lại tiến
trình hoạt động, phẩm và lượng của nước thải từ nhà máy luyện thép, và hiệu quả
của nhà máy lọc nước thải hiện nay của Formosa. Giấy phép xả thải
hiện nay cần phải được thu hồi để thay thế bằng một giấy phép mới để có thể
kiểm soát những chất ô nhiểm độc hại phát xuất từ một nhà máy luyện thép.
Tiếp theo là duyệt xét xem nhà máy lọc nước thải hiện hửu của Formosa
có thể loại bỏ các chất ô nhiễm được liệt kê trong giấy phép mới hay
không. Nếu không, cần phải xây thêm một nhà máy lọc nước thải mới để lọc
sơ khởi nước thải từ nhà máy luyện than coke trước khi cho vào nhà máy lọc nước
thải hiện hửu. Lọc sơ khởi bằng phương pháp yếm khí có thể cải thiện đáng
kể khả năng phân hủy sinh học của nước thải từ nhà máy luyện than coke, và tạo
điều kiện thuận lợi cho giai đoạn tiếp theo bằng phương pháp hiếu khí.
Trong trường hợp nhà máy lọc nước thải hiện hửu không thể lọc nước thải từ nhà
máy lọc sơ khởi, một nhà máy lọc nước thải hoàn toàn mới cần được xây
dựng.
PHẦN DẪN NHẬP
Từ hai tuần nay, các phương tiện
truyền thông trong nước đã liên tục loan tin về hiện tượng cá chết hàng loạt
dọc duyên hải miền Trung. Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
(NN&PTNT) Quảng Bình, “… từ kết quả phân tích mẫu nước, mẫu cá chết,
nguyên nhân bước đầu được xác định là do nguồn nước bị ô nhiễm, có yếu tố gây
độc. Hiện tượng cá chết bất thường là do nước biển bị ô nhiễm ở khu công nghiệp
Vũng Áng (Hà Tĩnh), theo dòng hải lưu Bắc cực-Xích đạo, nguồn nước ô nhiễm ở Hà
Tĩnh bị đẩy về phía nam lan vào tận Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế và
các tỉnh phía Nam.” Còn ở Thừa Thiên-Huế, “… nguyên nhân cá chết
hàng loạt là do pH nước thay đổi đột ngột, chất lượng phú dưỡng (PO4)
tăng cao đột ngột khiến cá bị thiếu ô xy cục bộ.” [1]
Ngay sau khi được báo cáo, Bộ Tài
nguyên và Môi trường (TN&MT) đã họp khẩn với các đơn vị chức năng của Bộ,
vào ngày 20 tháng 4, để gấp rút làm rõ nguyên nhân gây ra hiện tượng cá chết
hàng loạt dọc duyên hải miền Trung. “Kết luận cuộc họp, Bộ trưởng Trần
Hồng Hà cho rằng, hiện tượng cá chết hàng loạt có nhiều nguyên nhân trong đó
không loại trừ nguyên nhân cá chết là do môi trường bị ô nhiễm. Bộ trưởng khẳng
định: ‘Trách nhiệm của Bộ TN&MT là phải khẩn trương đẩy nhanh tiến độ làm
rõ nguyên nhân cá chết hàng loạt ở ven biển miền Trung trong những ngày vừa
qua. Phải làm rõ việc có hay không cá chết là do ô nhiễm môi trường’.” [2]
Vào ngày 27 tháng 4, Bộ TN&MT đã
công bố kết quả điều tra. Thứ trưởng TN&MT Võ Tuấn Nhân cho biết “…
chưa có bằng chứng kết luận về sự liên hệ giữa Formosa và các nhà máy hoạt động
ở Vũng Áng đối với hiện tượng cá chết hàng loạt gần đây” và “… sau các
khảo sát và điều tra của các cơ quan chức năng Việt Nam và các nhà khoa học,
hai yếu tố chính được xác định có liên quan đến vụ cá chết hàng loạt bao gồm
độc tố hóa học do con người thải ra từ đất liền và thủy triều đỏ tức tảo nở
hoa.” [3] Nguyên nhân thứ nhất thì quá mơ hồ, còn nguyên nhân thứ hai
thì đã bị Hội nghề cá Việt Nam bác bỏ [4].
Vì sao cá chết hàng loạt dọc duyên
hải miền Trung? Bài viết nầy cố gắng trả lời câu hỏi đó dựa trên những dữ
kiện không đầy đủ được đăng tải trên báo chí trong nước trong thời gian qua.
DIỄN BIẾN CỦA HIỆN TƯỢNG CÁ CHẾT
Hình 1 - Vùng duyên hải miền Trung
có cá chết hàng loạt [Zing.vn]
Hiện tượng cá chết hàng loạt bắt đầu
vào đầu tháng 4, từ Kỳ Phương, Hà Tĩnh cho đến Lăng Cô, Đà Nẵng (Hình 1).
“Ngày 6/4, tình trạng cá chết được ngư dân phát hiện tại vùng biển một số
xã, phường của thị xã Kỳ Anh (Hà Tĩnh), rồi tiếp diễn ở vùng biển xã Quảng Đông
(huyện Quảng Trạch, Quảng Bình). Những ngày sau đó, các vùng biển Nhân Trạch
(huyện Bố Trạch), Quang Phú và Bảo Ninh (TP Đồng Hới)… cũng ghi nhận tình trạng
tương tự. Chi cục Khai thác và bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản (Tổng cục Thủy sản)
ghi nhận các loài cá chết dạt vào bờ đều sống ở tầng đáy vùng biển gần
bờ. Đến ngày 19/4, tình trạng xảy ra diện rộng hơn, ghi nhận ở vùng biển
Quảng Trị, Thừa Thiên–Huế... Theo ghi nhận từ các địa phương, đến ngày 22/4,
tình trạng cá chết không còn xuất hiện.” [5]
Theo Ông Nguyễn Viết Nghĩa, Viện
trưởng Viện Nghiên cứu Hải Sản, thì “… khả năng nguyên nhân cá chết do độc
chất là rất lớn.” Ông Nghĩa đề nghị các địa phương khuyến cáo tàu cá
dừng khai thác ven bờ. Việc tác động của độc chất đối với cá nổi ít hơn
so với loài sống ở tầng đáy. Các địa phương nên khuyến cáo ngư dân khai thác cá
ở tầng đáy đánh bắt xa khu vực ảnh hưởng của độc tố. [5]
Hình 2 - Độ lớn và tầng sinh sống
của cá chết [6]
Những loại cá chết là loại sống ở độ
sâu từ 30 m trở lên. Số cá chết dạt vào bờ có độ lớn khác nhau, có khi
cân nặng đến 35 kg (Hình 2) [6]. Có khoảng 80 tấn cá chết bất thường dạt
vào bờ biển miền Trung [7]. Trong số đó, khoảng 10 đến 15 tấn ở Hà Tĩnh,
25 tấn ở Quảng Bình, 30 tấn ở Quảng Trị, và khoảng 6.000 con ở Thừa Thiên-Huế
(Hình 3).
Hình 3 - Ước lượng số cá chết dọc
duyên hải miền Trung [7]
NHẬN XÉT SƠ KHỞI VỀ NGUYÊN NHÂN CÁ
CHẾT
Tính đến hôm nay, một số nhận xét sơ
khởi đã được đưa ra, từ các cơ quan chuyên môn ở trong nước và các chuyên viên
Việt Nam ở nước ngoài, để giải thích lý do tại sao có hiện tượng cá chết hàng
loạt dọc duyên hải miền Trung. Nhưng các nhận xét sơ khởi đó hoặc mơ hồ
hoặc không có dữ kiện minh chứng.
Trước tiên, Sở NN&PTNT Quảng
Bình cho rằng hiện tượng cá chết bất thường là do nước biển bị ô nhiễm, có yếu
tố gây độc, ở khu công nghiệp Vũng Áng (Hà Tĩnh). Nguồn nước ô nhiễm ở Hà
Tĩnh, theo dòng hải lưu Bắc cực-Xích đạo, bị đẩy về phía nam lan vào tận Quảng
Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế và các tỉnh phía Nam [1]. Nhận xét nầy có
vẻ phù hợp với thực tế, nhưng mơ hồ về tình trạng ô nhiễm của nước biển và yếu
tố gây độc làm cá chết.
Tiến sĩ (TS) Vũ Thanh Ca, Vụ Hợp tác
quốc tế và Khoa học công nghệ (Tổng cục Biển và hải đảo), thì cho rằng “… lý
do khiến cá biển chết hàng loạt có thể là do nước thải từ bờ đã phân hủy mạnh,
gây nên cạn kiệt ôxy trong các tầng nước dưới mặt.” TS Nguyễn Hữu
Dũng, từng làm việc ở Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam, cũng có
cùng nhận xét nhưng “… chỉ rõ hơn nguồn chất thải khiến môi trường biển bị
biến động đột ngột khả năng cao có nguồn gốc từ khu công nghiệp Vũng Áng (Hà
Tĩnh).” [8] Nhận xét nầy chỉ là suy đoán vì không có dữ kiện minh
chứng.
Ngoài nước thải từ bờ, chất cyanide
từng được Trung Quốc sử dụng trong việc đánh bắt cá hoặc chất thải từ giàn
khoan mà trước đây Trung Quốc từng đặt ở cửa vịnh Bắc Bộ cũng được xem là những
nguyên nhân có thể làm chết cá hàng loạt ở ven biển miền Trung [8]. Cũng
như nhận xét của TS Vũ Thanh Ca và Nguyễn Hữu Dũng, hai nhận xét nầy cũng chỉ
là suy đoán vì không có dữ kiện minh chứng.
Kết quả điều tra do Bộ TN&MT
thực hiện cũng không xác định được nguyên nhân trực tiếp ngoài “… hai yếu tố
chính được xác định có liên quan đến vụ cá chết hàng loạt bao gồm độc tố hóa
học do con người thải ra từ đất liền và thủy triều đỏ tức tảo nở hoa.” [1]
Kết quả điều tra cũng không cho biết đặc tính của độc tố hóa học (tên, nồng
độ…) như thế nào và thải ra từ đâu. Nói cách khác, Bộ TN&MT chưa xác
định được nguyên nhân của hiện tượng cá chết hàng loạt ở miền Trung.
Một nhận xét khác, từ các chuyên
viên Việt Nam ở nước ngoài, cho rằng “… việc cá chết liên quan đến nhiễm độc
kim loại nặng và những tác hại lâu dài của nó.” Các kim loại nặng nầy gồm
có chì (Pb), thủy ngân (Hg), cadmium (Cd), arsenic (As), và bạc (Ag) [9].
Cũng như các nhận xét trước, nhận xét nầy cũng chỉ là suy đoán vì không có dữ
kiện minh chứng. Hơn thế nữa, kết quả phân tích các mẫu nước thu thập ở
khu vực đầm Lập An ở Lăng Cô đã không phát hiện các kim loại nặng nêu trên,
ngoại trừ chromium (Cr). Tuy nhiên, kết quả phân tích cũng không phát
hiện hexavalent chromium (CrVI), một hợp chất cực độc của chromium [10].
BẰNG CHỨNG VỮNG CHẮC VÀ ĐÁNG TIN CẬY
NHẤT
Trước hết, nước thải từ Formosa đã
được xả ra biển bằng một đường ống ngầm dưới biển. Người đầu tiên phát
giác ra việc xả thải là ngư dân Nguyễn Xuân Thành ở Hà Tĩnh.
“… Vào ngày 21/4, một ngư dân tên
Nguyễn Xuân Thành (36 tuổi) trú thôn Ba Đồng, phường Kỳ Phương, thị xã Kỳ Anh
(Hà Tĩnh) cho biết, trước đó vào ngày 4/4, trong khi lặn xuống biển “săn”
cá, anh bất ngờ phát hiện một đường ống xả thải khổng lồ “cắm” xuống
biển. Theo anh Thành, đường ống này được chôn dưới đáy biển, phủ phía
trên là một lớp đất cùng nhiều đá hộc, bao tải cát; chiều dài của đường ống
khoảng 1,5 km; đường kính 1,1m. Một đầu của đường ống nối từ khu vực dự án
Formosa (khu kinh tế Vũng Áng, TX Kỳ Anh), đầu còn lại nối liền với 3 đoạn
đường ống nhỏ (mỗi đoạn dài khoảng 2m, đường kính khoảng 40 cm). ‘Vào
thời điểm phát hiện, tôi thấy đường ống này phun nước rất mạnh. Nước phun từ
đường ống ra có màu vàng đục, nhừa nhựa, mùi hôi thối, khi ngửi thì cảm thấy
rất ngạt thở’, anh Thành nói. Sau khi phát hiện đường ống trên, ngư
dân này đã tới Đồn biên phòng Đèo Ngang (thuộc Bộ đội biên phòng Hà Tĩnh) trình
báo, đồng thời vẽ lại sơ đồ và vị trí của đường ống cho đơn vị này nắm được.” [11]
Hình 4 - Đường ống xả thải của
Formosa [12]
Anh Hoàng Văn Đoán, người tự nguyện
lặn xuống ghi hình các hình ảnh của cống ngầm (Hình 4), mô tả: "Họ dùng
đá đè lên những ống này để dân không thể nhìn thấy được. Trong đó còn có 3 ống
to và cao khoảng 2 mét phía trên đậy nắp cao su, mỗi lần xả ra thì nắp cao su
lại bung lên, còn khi không xả thải thì ống cao su này đậy nắp ống lại. Mới hôm
qua tôi mới lặn xuống thì không còn thấy họ xả nữa, có lẽ là sau khi thông tin
báo chí đăng thì họ đã cho ngừng xả rồi". [12]
Thứ hai, nước thải từ đường ống ngầm
có chứa ammonia (NH3)/ammomium (NH4+) ở nồng
độ cao. Có hai bằng chứng vững chắc và đáng tin cậy để kết luận như thế:
(1) Formosa là một nhà máy luyện thép, nên phải luyện than đá thành than
coke. Nước thải trong tiến trình nầy chứa nhiều chất ô nhiễm vô cơ, trong
đó có ammonia (NH3) ở nồng độ cao. Theo một nghiên cứu cho nhà
máy lọc nước thải của Công ty luyện than Coke Taiyuan ở Trung Hoa, nồng độ của
ammonia (NH3-N) trong nước thải từ tiến trình luyện than coke thay
đổi từ 230 đến 668 milligrams per liter (mg/L) [13]. (2) Kết quả phân tích các
mẫu nước thu thập ở khu vực đầm Lập An, Lăng Cô cho thấy nồng độ của ammomium
(NH4+-N) trong nước biển vượt quá tiêu chuẩn (khoảng 0,4
mg/L so với 0,1 mg/L). Trong thực tế, nồng độ của ammonia (NH3)
trong nước biển cao hơn rất nhiều vì chỉ có một phần rất nhỏ ammonia biến thành
ammonium (NH4+). Như vậy, sự hiện diện của ammonia
trong nước biển phù hợp với sự hiện diện của ammonia trong nước thải từ
Formosa.
Thứ ba, cá rất nhạy cảm với
ammonia. Cá nước ngọt thì ít nhạy cảm hơn cá nước mặn. Nồng độ
ammonia từ 0,2 đến 0,5 mg/L có thể giết hết cá trong bồn nuôi cá nước ngọt
[14]. Trong các bồn nuôi cá nước mặn, nồng độ an toàn của ammonia là zero
[15]. Cá có thể chết hàng loạt nếu nước bị ô nhiễm ammonia, và hiện tượng
nầy đã xảy ra nhiều lần trên thế giới. Vào năm 2013, 110 tấn cá trong
sông Fuhe ở tỉnh Hubei, Trung Hoa chết hàng loạt vì ô nhiễm nước thải có chứa
196 mg/L ammonia từ một nhà máy hóa chất ở Yingcheng, ngoại ô của Wuhan
[16]. Vào năm 2015, cá chết hàng loạt trong nhánh tây của sông Nile ở
Rosetta. Bộ Y tế phải tiêu hủy khoảng 1.000 tấn cá chết trong một số chợ
cá của đồng bằng sông Nile [17].
NHỮNG VIỆC CẦN PHẢI LÀM
Theo các nguồn tin của báo chí trong
nước, sau khi nghe Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng báo cáo tình hình, Thủ tướng
Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ thị “… các Bộ Khoa học và Công nghệ, Công an, Quốc
phòng, Công Thương, Y tế, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam chủ động
phối hợp, hỗ trợ các Bộ Tài nguyên và Môi trường, NN và PTNT, khẩn trương làm
rõ nguyên nhân gây hiện tượng hải sản chết bất thường tại các địa phương này.”
[18] Nhưng việc truy tầm nguyên nhân của hiện tượng cá chết hàng loạt
dường như đã quá trễ vì việc xả nước thải đã được ngưng từ lâu và nước thải đã
được nước biển làm loãng đến mức độ không còn phát hiện được các chất ô nhiễm,
nếu có.
Công việc quan trọng và cần thiết
nhất hiện nay là ngưng hoàn toàn việc xả thải từ Khu kinh tế Vũng Áng và theo
dõi phẩm chất của nước biển trong những vùng bị ảnh hưởng trước đây và thông
báo rộng rãi đến người dân cho đến khi trở lại bình thường như trước. Các
mẫu nước biển phải được thu thập ở những độ sâu thích hợp, nhất là vùng chung
quanh miệng ống xả của Khu kinh tế Vũng Áng.
Việc tiếp theo là làm thế nào để
“thảm họa” nầy sẽ không còn tái diễn trong tương lai, bắt đầu từ Formosa.
Công việc nầy cần nhiều thời gian, quyết tâm, nỗ lực và khả năng kỹ thuật.
Trước hết, cần phải duyệt xét lại
tiến trình hoạt động, phẩm và lượng của nước thải từ nhà máy luyện thép, và
hiệu quả của nhà máy lọc (xử lý) nước thải hiện nay của Formosa. Theo
giấy phép cấp cho Formosa ngày 11/12/2013 của Bộ TN&MT, tuy phẩm chất của
nước thải trước khi vào và sau khi ra khỏi nhà máy lọc nước thải được theo dõi,
nhưng chỉ theo dõi những chất ô nhiễm thông thường như nhiệt độ nước xả thải
không quá 40 độ C; độ pH từ 5,5-9; chất rắn lơ lửng: 117 mg/L; tổng dầu mỡ
khoảng 11,7 mg/L; tổng phenol: 0,585 mg/L tổng xyanua [cyanide]: 0,585 mg/L;
ni-tơ [nitrogen]: 70,2 mg/L; thủy ngân: 0,0117 mg/L [19]. Như vậy, giấy
phép nầy không thích hợp để kiểm soát những chất ô nhiểm độc hại phát xuất từ
một nhà máy luyện thép, chẳng hạn như nhà máy luyện thép Formosa-Hà Tĩnh.
Do đó, giấy phép nầy cần phải được thu hồi để thay thế bằng một giấy phép mới;
trong đó, bao gồm các chất ô nhiễm vô cơ như ammonia, cyanogen, sulphocyanogen;
các hợp chất hữu cơ đơn vòng (heterocyclic compounds) như pyridine, furan và
dioxane; và các hợp chất có mùi thơm đa vòng (polycyclic aromatic compounds)
như phenol, napththalene, và quinoline. Những chất ô nhiễm nầy rất khó
phân hủy sinh học trong điều kiện hiếu khí (aerobic conditions) [13].
Tiếp theo là duyệt xét xem nhà máy
lọc nước thải hiện hửu của Formosa có thể loại bỏ các chất ô nhiễm được liệt kê
trong giấy phép mới hay không. Nếu không, cần phải xây thêm một nhà máy
lọc nước thải mới để lọc sơ khởi (pre-treatment) nước thải từ nhà máy luyện
than coke trước khi cho vào nhà máy lọc nước thải hiện hửu. Nhiều nghiên
cứu cho thấy lọc sơ khởi bằng phương pháp yếm khí (anaerobic treatment) có thể
cải thiện đáng kể khả năng phân hủy sinh học của nước thải từ nhà máy luyện
than coke, và tạo điều kiện thuận lợi cho giai đoạn tiếp theo bằng phương pháp
hiếu khí [13]. Trong trường hợp nhà máy lọc nước thải hiện hửu không thể
lọc nước thải từ nhà máy lọc sơ khởi, một nhà máy lọc nước thải hoàn toàn mới
cần được xây dựng.
KẾT LUẬN
Từ hai tuần nay, hiện tượng cá chết
hàng loạt dọc duyên hải miền Trung được báo chí trong nước đặc biệt chú
ý. Hiện tượng nầy bắt đầu vào đầu tháng 4, từ Kỳ Phương, Hà Tĩnh rồi lan
dần về phía nam đến Lăng Cô, Đà Nẵng; đến ngày 22 tháng 4 thì tình trạng cá
chết không còn xuất hiện nữa. Có khoảng 80 tấn cá chết đã dạt vào bờ biển
miền Trung. Những loại cá chết là loại sống ở độ sâu từ 30 m trở lên và
có độ lớn khác nhau, có khi cân nặng đến 35 kg.
Theo Sở NN&PTNT Quảng Bình, cá
chết bất thường là do nước biển bị ô nhiễm, có yếu tố gây độc, ở khu công
nghiệp Vũng Áng (Hà Tĩnh) rồi bị dòng hải lưu đẩy về phía nam lan vào tận Thừa
Thiên-Huế và các tỉnh phía Nam. Ngay sau khi được báo cáo, Bộ
TN&MT đã làm việc gấp rút để làm rõ nguyên nhân, và vào ngày 27 tháng 4, đã
công bố kết quả điều tra là chưa có bằng chứng kết luận về sự liên hệ giữa
Formosa và các nhà máy hoạt động ở Vũng Áng đối với hiện tượng cá chết, và hai
yếu tố chính được xác định có liên quan đến vụ cá chết hàng loạt bao gồm độc tố
hóa học do con người thải ra từ đất liền và thủy triều đỏ tức tảo nở hoa.
Nguyên nhân thứ nhất thì quá mơ hồ, còn nguyên nhân thứ hai thì đã bị Hội nghề
cá Việt Nam bác bỏ.
Ngay sau khi hiện tượng cá chết hàng
loạt được phổ biến, một số nhận xét sơ khởi đã được đưa ra, từ các cơ quan
chuyên môn ở trong nước và các chuyên viên Việt Nam ở nước ngoài, để giải thích
tại sao có hiện tượng cá chết hàng loạt. Các nhận xét nầy bao gồm sự phân
hủy mạnh mẽ của nước thải từ bờ và từ Khu công nghệ Vũng Áng, chất cyanide từng
được Trung Quốc sử dụng trong việc đánh bắt cá hoặc chất thải từ giàn khoan mà
trước đây Trung Quốc từng đặt ở cửa vịnh Bắc Bộ, độc tố hóa học do con người
thải ra từ đất liền và thủy triều đỏ tức tảo nở hoa, và nhiễm độc kim loại
nặng. Nhưng những nhận xét sơ khởi nầy, kể cả kết luận của Bộ TN&MT,
thì rất mơ hồ hoặc không có dữ kiện minh chứng.
Điều đó không có nghĩa là không biết
nguyên nhân! Có những bằng chứng vững chắc và đáng tin cậy để kết luận
rằng hiện tượng cá chết hàng loạt dọc duyên hải miền Trung là do chất ammonia ở
trong nước thải do nhà máy Formosa xả ra biển qua đường ống ngầm được ngư dân Nguyễn
Xuân Thành phát hiện và thợ lặn Hoàng Văn Đoán ghi hình ảnh. Ammonium đã
được phát hiện ở nồng độ vượt tiêu chuẩn cho phép ở Lăng Cô (khoảng 0,4 mg/L),
cách Vũng Áng khoảng 250 km về phía nam. Sự kiện nầy phù hợp với dòng hải
lưu và với nồng độ ammonia có thể có trong nước thải từ tiến trình luyện than
coke của nhà máy luyện thép Formosa (có thể lên đến 668 mg/L). Hơn nữa,
cá rất nhạy cảm với ammonia, chỉ cần nồng độ từ 0,2 đến 0,5 mg/L có thể giết
chết cá nước ngọt và cá nước mặn có thể chết ở nồng độ thấp hơn. Trong
quá khứ, ammonia đã giết khoảng 110 tấn cá trong sông Fuhe ở Hubei, Trung Hoa
vào năm 2013 và khoảng 1.000 tấn cá trong nhánh phía tây của sông Nile ở
Rosetta, Egypt vào năm 2015.
Ngày 25 tháng 4, Thủ tướng Nguyễn
Xuân Phúc đã chỉ đạo các bộ ngành khẩn trương làm rõ nguyên nhân gây hiện tượng
hải sản chết bất thường tại các địa phương. Tuy nhiên, việc truy tầm
nguyên nhân dường như đã quá trễ vì việc xả nước thải đã được ngưng từ lâu và
nước thải đã được nước biển làm loãng đến mức độ không còn phát hiện được các
chất ô nhiễm, nếu có.
Công việc quan trọng và cần thiết
nhất hiện nay là ngưng hoàn toàn việc xả thải từ Khu kinh tế Vũng Áng và theo
dõi phẩm chất của nước biển trong những vùng bị ảnh hưởng trước đây và thông
báo rộng rãi đến người dân cho đến khi trở lại bình thường như trước. Các
mẫu nước biển phải được thu thập ở những độ sâu thích hợp, nhất là vùng chung
quanh miệng ống xả của Khu kinh tế Vũng Áng.
Việc tiếp theo là làm thế nào để
“thảm họa” nầy sẽ không còn tái diễn trong tương lai, bắt đầu từ Formosa.
Công việc nầy cần nhiều thời gian, quyết tâm, nỗ lực và khả năng kỹ thuật.
Trước hết, cần phải duyệt xét lại
tiến trình hoạt động, phẩm và lượng của nước thải từ nhà máy luyện thép, và
hiệu quả của nhà máy lọc nước thải hiện nay của Formosa. Giấy phép xả
thải hiện nay cần phải được thu hồi để thay thế bằng một giấy phép mới để có
thể kiểm soát những chất ô nhiểm độc hại phát xuất từ một nhà máy luyện
thép. Tiếp theo là duyệt xét xem nhà máy lọc nước thải hiện hửu của Formosa
có thể loại bỏ các chất ô nhiễm được liệt kê trong giấy phép mới hay
không. Nếu không, cần phải xây thêm một nhà máy lọc nước thải mới để lọc
sơ khởi nước thải từ nhà máy luyện than coke trước khi cho vào nhà máy lọc nước
thải hiện hửu. Nhiều nghiên cứu cho thấy lọc sơ khởi bằng phương pháp yếm
khí có thể cải thiện đáng kể khả năng phân hủy sinh học của nước thải từ nhà
máy luyện than coke, và tạo điều kiện thuận lợi cho giai đoạn tiếp theo bằng
phương pháp hiếu khí. Trong trường hợp nhà máy lọc nước thải hiện hửu
không thể lọc nước thải từ nhà máy lọc sơ khởi, một nhà máy lọc nước thải hoàn
toàn mới cần được xây dựng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Duy Tuấn, Hải
Sâm, và Quang Thành. 20 tháng 4 năm 2016. “Cá chết trắng biển miền Trung, nghi
nhiễm độc từ Vũng Áng.” VietnamNet. http://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/300459/ca-chet-trang-bien-mien-trung-nghi-nhiem-doc-tu-vung-ang.html
[2] TH. 20 tháng 4
năm 2016. “Khẩn trương làm rõ nguyên nhân cá chết hàng loạt ở ven biển miền
Trung.” Thanh Tra. http://thanhtra.com.vn/xa-hoi/moi-truong/khan-truong-lam-ro-nguyen-nhan-ca-chet-hang-loat-o-ven-bien-mien-trung_t114c1143n102609
[3] RFA. 27 tháng
4 năm 2016. “Việt Nam công bố kết quả điều tra nguyên nhân cá chết hàng
loạt.” RFA. http://www.rfa.org/vietnamese/vietnamnews/vn-announce-result-of-investigation-of-mass-fish-deaths-04272016094546.html
[4] Mạnh Nguyễn.
28 tháng 4 năm 2016. ”Hội nghề cá: Cá chết do chất độc, không phải do
thủy triều đỏ!” BizLive. http://bizlive.vn/chinh-tri-xa-hoi/hoi-nghe-ca-ca-chet-do-chat-doc-khong-phai-do-thuy-trieu-do-1698112.html
[5] Phạm Hòa và
Thắng Quang. 24 tháng 4 năm 2016. “5 câu hỏi vụ cá chết hàng loạt ở ven biển
miền Trung.” Zing.vn. http://news.zing.vn/5-cau-hoi-vu-ca-chet-hang-loat-o-ven-bien-mien-trung-post644367.html
[6] Nhóm Phóng
viên. 26 tháng 4 năm 2016. “Cá chết lan rộng ở miền Trung như thế nào.” VNExpress.
http://vnexpress.net/infographics/thoi-su/ca-chet-lan-rong-o-mien-trung-nhu-the-nao-3393340.html?utm_source=home&utm_medium=box_infographics_home&utm_campaign=boxtracking
[7] Ngọc Diệp, Cấn
Cường, Chiến Thắng, và Quang Phong. 28 tháng 4 năm 2016. “Toàn cảnh vụ cá chết
hàng loạt tại biển miền Trung.” Dân Trí. http://dantri.com.vn/xa-hoi/toan-canh-vu-ca-chet-hang-loat-tai-bien-mien-trung-20160428081426098.htm
[8] Phạm Hương. 23
tháng 4 năm 2016. “Giả thiết về nguyên nhân cá chết hàng loạt ở miền
Trung.” PhapLuatSo. http://www.phapluatso.com/gia-thiet-ve-nguyen-nhan-khien-ca-chet-hang-loat-o-mien-trung.html
[9] Trần Thị Thanh
Thỏa, Thiều Mai Lâm và Trương Nguyện Thành. 26 tháng 4 năm 2016. “Chuyện bé như
hạt gạo hay thảm họa quốc gia: Nguy cơ ngộ độc kim loại nặng ở ven biển miền
Trung và những tác hại lâu dài.” Vietnam Journal of Science. http://www.vjsonline.org/news/chuy%E1%BB%87n-b%C3%A9-nh%C6%B0-h%E1%BA%A1t-g%E1%BA%A1o-hay-th%E1%BA%A3m-h%E1%BB%8Da-qu%E1%BB%91c-gia-nguy-c%C6%A1-ng%E1%BB%99-%C4%91%E1%BB%99c-kim-lo%E1%BA%A1i-n%E1%BA%B7ng-ven-bi%E1%BB%83n-mi%E1%BB%81n-trung
[10] Châu An. 27 tháng 4 năm 2016.
“Cá chết hàng loạt ở miền Trung: Những điều còn che giấu.” Đất Việt.
http://baodatviet.vn/chinh-tri-xa-hoi/tin-tuc-thoi-su/ca-chet-hang-loat-o-mien-trung-nhung-dieu-con-che-giau-3306926/
[11] Bảo Khánh. 28 tháng 4 năm
2016. “Nhìn lại toàn cảnh vụ cá chết hàng loạt ở miền Trung.” Đời sống Pháp
luật. http://www.doisongphapluat.com/tin-tuc/tam-diem-du-luan/nhin-lai-toan-canh-vu-ca-chet-hang-loat-o-mien-trung-a143359.html
[12] Cúc Phương. 25 tháng 4
năm 2016. “Cá chết không rõ nguyên nhân: Thuê chuyên gia nước ngoài.” Đất
Việt. http://baodatviet.vn/chinh-tri-xa-hoi/tin-tuc-thoi-su/ca-chet-khong-ro-nguyen-nhan-thue-chuyen-gia-nuoc-ngoai-3306639/
[13] Bing Li, Ying-lan Sun,
and Yu-ying Li. October 28, 2005. “Pretreatment of coking wastewater using
anaerobic sequencing batch reactor (ASBR).” National Center for
Biotechnology Information (NCBI). http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1390660/
[14] Sock Yee Khoo. Accessed
April 29, 2016. “Aquarium Maintenance: Dealing with Ammonia, Nitrite, Nitrate
Poisoning.” http://www.allabout-aquariumfish.com/2008/11/aquarium-maintenance-dealing-with.html
[15] Robert Boumis. Accessed
April 29, 2016. “How does ammonia affect my saltwater aquarium?” Demand
Media. http://pets.thenest.com/ammonia-affect-saltwater-aquarium-12090.html
[16] Jethro Mullen. September
5, 2013. “Tons of poisoned fish clog river in China’s Hubei province.” CNN.
http://www.cnn.com/2013/09/05/world/asia/china-river-dead-fish/
[17] The Cairo Post. July 22,
2015. “’Ammonia poisoning’ blamed fro mass fish die-off in Egypt’s Delta:
official.” The Cairo Post. http://thecairopost.youm7.com/news/160486/news/ammonia-poisoning-blamed-for-mass-fish-die-off-in-egypts-delta-official
[18] Hoàng Đoan. 25 tháng 4
năm 2016. “Thủ tướng chỉ đạo khẩn trương tìm nguyên nhân cá chết hàng
loạt.” Soha. http://soha.vn/thu-tuong-chi-dao-khan-truong-tim-nguyen-nhan-ca-chet-hang-loat-20160425184551776.htm
[19] Kiên Trung và Duy Tuấn.
26 tháng 4 năm 2016. “Giấy phép xả thải của Formosa có gì?” VietnamNet. http://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/tam-diem/301418/giay-phep-xa-thai-cua-formosa-co-gi.html
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét